De (neuro)logica van kinderen
23 Apr, 2025
Door Marianne Kolkena
Ze vertelt over hun kind van zeven jaar, hoe het cognitief goed functioneert, maar sociaal gezien geregeld zoekende is. Ook op school valt dat op en als ouders zijn ze blij met de leerkracht, die als begripvolle, kundige professional een veilige gesprekspartner is. In een gesprek over hoe het gaat met het kind, is nu de term ‘autistisch spectrum’ opgedoken.
Aarzelend vervolgt de moeder: ‘Ik vind dat best lastig om te delen, want veel mensen interpreteren dat op een manier die helemaal niet klopt. Er is zo’n rijke variatie in hersenfunctie, met allerlei eigenschappen die contextafhankelijk voor- of nadelen opleveren. Hoe kan een kind floreren en waar zijn eigenschappen hinderlijk? Dat gaan we zorgvuldig onderzoeken, zodat we gezamenlijk een veilige, stimulerende omgeving kunnen bieden. Het autistisch spectrum wordt dikwijls besproken als een ‘stoornis’. Niemand is erbij gebaat, lijkt me, om unieke kwaliteiten als stoornis te bestempelen.’ Prachtige uitgangspunten!
Twee veelgebruikte termen in deze context verdienen aandacht, namelijk neurodiversiteit en neurodivergentie. Als we spreken over diversiteit, onderkennen we iets heel feitelijks, namelijk dat er verschillen zijn. Diversiteit is daarmee een descriptieve term. Met de term divergentie impliceren we dat er een standaard is waarvan wordt afgeweken. Divergentie is daarmee een normatieve term, meer richting ‘afwijking’ en daarmee ‘stoornis’ – een discutabele benadering.1
De vraag is of er, qua menselijk neurologisch functioneren, daadwerkelijk een ‘normaal’ is waarvan sommigen problematisch ‘afwijken’. Mensen een label geven kan helpend of therapeutisch richtinggevend zijn, maar ergens ontstaat daarmee het risico om in een reductionistisch en (ver)oordelend denkpatroon verzeild te raken. Hoe zou het zijn om weer kinderlijk onbevangen naar kinderen te kijken?
En nog een heel andere overweging: is wat we normaal vinden, altijd zo geweest? Niet alle kenmerken die nu veelvoorkomend zijn, zijn biopsychosociaal normaal. Zijn er wellicht sociale en technologische tendensen die bepaalde neurologische hersenontwikkelingspatronen zelfs letterlijk in de hand werken (zoals swipen), soms met onvoorziene gevolgen?
Ik vraag hoe bij hun kind dat eventuele autistischspectrumgedrag tot uiting komt. Ze vertelt dat haar kind heel geconcentreerd kan werken aan iets, maar dat klasgenoten dat niet altijd willen of kunnen. Over en weer neemt dan het gezamenlijke speelplezier af. Is het zorgelijk als een kind daardoor vervolgens liever alleen speelt of ervaart het dan juist meer voldoening? Haar kind is zintuiglijk heel sterk en proeft, ruikt en ziet dingen die anderen niet opvallen. Is die sensitiviteit een afwijking? Of laat een kind met zulke gevoeligheid iets zien van karakteristieken die bij jager-verzamelaars ooit in hoog aanzien stonden? Opmerkzaamheid was toen een pre waarmee signalen van de natuur goed konden worden waargenomen en geduid, zodat de soort overleefde.
Tegelijkertijd is de alertheid van deze ouders waardevol. Speelt hun kind apart vanuit angst voor moeizaam contact of vanuit het bewuste verlangen het eigen tempo te kiezen? Anders gezegd: is het gedrag een overlevingsstrategie vanuit veiligheidsbehoefte? Of is het een autonome, ervaringsgestuurde aanpak die bevrediging biedt? Situaties verschillen; variatie en groei verdienen aanmoediging.
Wat een rijkdom, als een kind de verbinding met het authentieke Zelf kan voelen en gestalte kan geven en daarin wordt erkend.2 Dan kan het de eigen (neuro)logica volgen en zelfvertrouwen ervaren. Ik wens daarom ieder kind ouders toe die aan zulke dynamieken al aandacht schenken vóórdat zich problemen voordoen. Chapeau dus, voor deze ouders, die zich er tijdig voor inzetten dat hun kind krijgt wat het nodig heeft.
Bronvermelding:
1. Hens, K. & Van Goidsenhoven, L. (2023). Developmental diversity: Putting the development back into research about developmental conditions. Front. Psychiatry 13: 986732. doi: 10.3389/fpsyt.2022.986732
2. Maté, G. (1999). Scattered Minds. The Origins and Healing of Attention Deficit Disorder. Vermilion. (Ook in het Nederlands verkrijgbaar als: Maté, G. (2021). Het verstrooide brein. AnkhHermes.)